Dyskalkulia, czyli trudności w obszarze umiejętności matematycznych są coraz częściej diagnozowane u uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Z pewnością jest to wynik większej wiedzy o dyskalkulii wśród nauczycieli, specjalistów i rodziców, ale też dostępności wystandaryzowanych narzędzi diagnostycznych. Po czym rodzic może poznać, że obserwowane u jego dziecka trudności w matematyce mają postać dyskalkulii? Jakie są jej objawy i przyczyny? W jaki sposób wspierać dziecko?
 

 

Dyskalkulia jest zaliczana do tzw. grupy specyficznych trudności w uczeniu się, obok dysleksji, dysgrafii i dysortografii. Uczniowie, którzy otrzymują diagnozę dyskalkulii nie są w stanie osiągnąć adekwatnych do wieku umiejętności matematycznych pomimo:

• odpowiedniej motywacji do nauki matematyki i przedmiotów pokrewnych,
• sprawności procesów poznawczych w normie (iloraz inteligencji w normie),
• braku występowania u ucznia zaburzeń natury emocjonalnej.

Dyskalkulia nie jest zjawiskiem nowym, czy jak niektórzy sądzą, wymysłem współczesności. Pierwsze badania nad ten temat sięgają lat 70. ubiegłego wieku. Ma ona swoje źródło w genach, a więc wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno-fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych, zgodnych z wiekiem. Tak więc, co się często zdarza, rodzice ucznia z diagnozą dyskalkulii też mieli w szkole trudności w nauce matematyki. W dyskalkulii nietypowe geny przekładają się na nieprawidłowe struktury i funkcje centralnego układu nerwowego (CUN).

Diagnoza dyskalkulii

Diagnozę dyskalkulii przeprowadza się w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, a sam proces diagnozy jest kilkuetapowy:

• 1 etap – diagnoza ryzyka dyskalkulii w klasach 1-3,
• 2 etap – diagnoza podejrzenia dyskalkulii od klasy 4,
• 3 etap – diagnoza dyskalkulii po około 2 latach od drugiej diagnozy, co zwykle przypada na koniec szkoły podstawowej lub początek szkoły ponadpodstawowej.

Jak widać, jest to proces długotrwały i wymaga kilku badań w poradni w określonych odstępach czasowych, pomiędzy którymi zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni wykonywać zalecenia zawarte w opinii poradni. Głównym wskazaniem jest udział ucznia w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, podczas których ćwiczy on zaburzone funkcje. Jeżeli pomimo intensywnej pracy nadal występują deficyty, specjalista diagnozuje dyskalkulię.
 

Objawy dyskalkulii

Najbardziej charakterystyczne objawy, które wskazują, że problemy matematyczne dziecka mogą mieć swoje źródło w dyskalkulii to trudności:

• z orientacją w schemacie relacji przestrzennych – nad, pod, obok, lewa, prawa, itp.,
• z nazywaniem kierunku,
• w odczytywaniu i zapisywaniu podobnie wyglądających liczb, symboli np. 9-6, 1-7, znaków plus-minus, mniejszy-większy, itp.,
• z czytaniem liczb wielocyfrowych, szczególnie tych, w których występuje zero oraz odczytywaniem liczb od tyłu, gubieniem zera np. 1002 jest zapisywane jako 102,
• z przecinkami przy zapisywaniu liczb dziesiętnych,
• z szacowaniem wyniku działania, czyli podaniem przybliżonego wyniku bez liczenia,
• w prawidłowym umieszczeniu liczb w kolumnach (w tym chaotyczny zapis operacji matematycznych),
• w uczeniu się tabliczki mnożenia,
• z liczeniem wstecz np. co 4, zaczynając od 100,
• z wybraniem właściwej strategii w rozwiązywaniu zadań, co może też wiązać się ze zmianą strategii, jeśli poprzednio wybrana okazuje się błędna (tzw. sztywność myślenia),
• w rozwiązywaniu zadań z treścią; w rozumieniu zadań wielowątkowych z dużą ilością danych oraz wybraniem odpowiednich działań, które należy wykonać; problem z zapamiętaniem kolejności operacji matematycznych, ale też z wyobrażeniem sobie treści zadania,
• z tempem liczenia; stosowanie mało dojrzałych strategii liczenia np. na palcach, kreskach (jeszcze w klasach starszych),
• w zrozumieniu odwrotności działań rachunkowych, np. dodawanie i odejmowanie oraz mnożenie i dzielenie jako działania odwrotne,
• w werbalizowaniu myśli – np. dziecko rozwiązało poprawnie zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu, w jaki to zrobiło,
• z uszeregowaniem liczb ze względu na ich wartość, np. czy 17 poprzedza 18, czy występuje po 18,
• z obliczaniem pamięciowym, co jest spowodowane kłopotami z pamięcią krótkoterminową np. dziecko nie pamięta przed chwilą użytej strategii obliczania,
• z zapamiętywaniem wzorów matematycznych,
• z zastosowaniem obliczeń matematycznych w praktyce np. uczeń nie potrafi wypłacić odpowiedniej sumy pieniędzy, podając jej wielokrotność, ma kłopot z obliczeniem reszty z zakupów itp.

 

Błędne koło porażki

Każde zadanie matematyczne jest pewnego rodzaju sytuacją problemową, dość trudną i wymagającą namysłu, uważności, cierpliwości, determinacji, czyli odporności emocjonalnej. W nauce matematyki bardzo duże znaczenie mają doświadczenia szkolne zdobyte na początku edukacji. Jeśli dziecko w klasach młodszych doświadczyło niepowodzeń w liczeniu to zrozumiałe, że zacznie unikać zadań matematycznych i nie będzie podejmowało kolejnych prób, nie będzie doskonalić swoich umiejętności. W klasach starszych lęk i obawa nasilają się jeszcze bardziej, szczególnie że zadania matematyczne są coraz trudniejsze. Skutkuje to tzw. błędnym kołem porażki. Dziecko zaczyna nawykowo unikać zadań matematycznych, a nawet lekcji z tego przedmiotu. Pojawia się lęk, a jego skutkiem jest niechęć do matematyki oraz brak treningu, co tylko utrwala niepowodzenia. Możemy mieć wówczas do czynienia z uogólnionymi trudnościami w uczeniu się matematyki, które najczęściej są spowodowane:

• zaniedbaniami dydaktycznymi – zaległościami programowymi, które uniemożliwiają skuteczną naukę,
• brakiem treningu, co powoduje, że te kompetencje nie są utrwalane.

Jeżeli w domu z rodzicem czy korepetytorem dziecko rozwiązuje zadanie matematyczne, a w szkole podczas odpytywania czy sprawdzianu ma trudności, to warto zastanowić się nad przyczynami natury emocjonalnej. Dość często zdarza się, że uczeń ma negatywne doświadczenia związane z uczeniem się matematyki lub z samym nauczycielem, co powoduje tzw. pseudo-dyskalkulię, czyli brak możliwości prawidłowego rozwiązania zadania w wyniku blokad emocjonalnych lub z powodu niskiej samooceny i braku wiary w swoje kompetencje.





Źródła:

• Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych. Program diagnozy i terapii. Urszula Oszwa. Wydawnictwo Impuls. Kraków 2005.
• Jak tłumaczyć dzieciom matematykę. Poradnik nie tylko dla rodziców. Wydawnictwo Helion, Gliwice 2014.
• Dyskalkulia – przyczyny, charakterystyka, sposoby pomocy. M. Kurczab, E. Kurczab, P. Tomaszewski. Instytut Edukacji Matematycznej ARS Mathematica. 2006.